Na de Troubles de toeristen
Belfast krabbelt op. Restaurants, hotels en cafés duiken op in de binnenstad, waarvan een groot gebied jarenlang door politie of leger was afgeschermd. ‘Je voelde het, er gebeurde iets.’
Stad van steen, stad van God
De ene Braziliaanse megastad is stukken leuker dan je denkt, de ander wat je altijd al hoopte. Tips voor wie moet kiezen tussen São Paulo en Rio de Janeiro.
(Geen) stad van God
Brazilianen zeggen: São Paulo is door mensen gemaakt, Rio de Janeiro door God. ‘SP’ is een stad in het kwadraat, de economische hoofdstad van Zuid-Amerika, met volgens schattingen 21 miljoen inwoners. Stad van beton en steen zover je kunt kijken, al vanuit het vliegtuig. En dan te bedenken dat de stad tot halverwege de 19de eeuw, voordat de koffie-industrie in de regio losbarstte, niet veel meer was dan een dorp.
Rio was toen al hoofdstad en zou dat tot 1960 blijven. Rio, met de bijnaam Cidade Maravilhosa, heeft haar baai, haar bergen, haar Copacabana, haar Ipanema. Maar ook naar schatting 11 tot 13 miljoen inwoners. En dan wordt in de meeste favela’s niet eens geteld. De beroemdste icoon is overigens niet door God gemaakt, maar wel ter ere van hem dan wel zijn zoon: Cristo Redentor, het 40 meter hoge Christusbeeld in art-decostijl op de Corcovado-berg.
De tram naar Christus (vanaf station Cosme Velho) kost 44 real, ongeveer 15 euro.
De Baai van Januari
In São Paulo heb je Paulistanos/as en Paulistas. Je zegt Paulistano tegen iemand die in de stad is geboren, en Paulista tegen iemand die uit de staat São Paulo komt. Bij voetbalwedstrijden kan dat nog wel eens uitmaken.
In Rio de Janeiro heb je Cariocas, officieel degenen die oorspronkelijk uit de stad Rio komen. Dat daar het woord ‘rio’ in zit, is een gelukje, want het komt van een oud inheems woord: cari betekent blanke man (de Portugees destijds), en oca huis. In die nieuwe stad stonden de huizen van de blanken. Als we het toch over namen hebben: Rio de Janeiro betekent de Rivier van Januari. De Portugezen kwamen in januari 1503 aan en dachten dat de baai een rivier was. Stom.
Niet dat ze in die andere stad heel lang over een naam hebben nagedacht: São Paulo is gesticht op de plek van een jezuïetenschool, op de dag (25 januari 1554) dat de heilige Paulus werd geëerd.
Stijf of lui
SP en Rio zijn uiteraard rivalen. De Cariocas en Paulistanos vinden van alles van elkaar. De Cariocas zeggen in de kroeg dat de Paulistanos saai en stijf zijn, andersom zeggen de Paulistanos dat de Cariocas lui zijn en te vaak op slippers lopen. Niet waar natuurlijk, maar er is wel degelijk een verschil. São Paulo is formeler, Rio informeler. Echt tafelen versus een hapje en een drankje. Ach, zeggen de Cariocas, het is ook logisch. Hier zijn de gebouwen minder hoog, hier hebben we meer zon op onze bol.
Liever na tienen…
Zeg langzaam São Paulo en je staat eigenlijk al in de file. De inwoners zijn elke dag uren kwijt om enkel al naar en van het werk te komen. Tussen 6 en 10 uur ’s ochtends en 5 en 8 ’s avonds is het hels. En dan is het alle Paulistas al één dag per week, afhankelijk van het kenteken, verboden in de spits te rijden. Duw jezelf dus in de metro. Je moet wel geluk hebben met de lijnen, want heel uitgebreid is het metronet niet. Met Azul (blauw), Verde (groen) en Vermelha (rood) kom je gemakkelijk bij het Sé-plein in het centrum, de Aziatische straten in Liberdade, en natuurlijk de grote Avenida Paulista.
In Rio moet je nóg meer geluk hebben. Er is maar één traject van de groene en oranje lijn dat vermoedelijk van enig nut zal zijn: van Central naar Copacabana of Ipanema. De bus is gebruikelijker. En de auto dus. Ook de Cariocas staan vaak stil, maar op de Avenida Atlántica, zo pal naast het Copacabana-strand is het toch echt heel anders filerijden.
Kaartje metro in São Paulo 3,00 real (iets meer dan 1 euro), in Rio 3,20 real.
Erfenis van Niemeyer
Deze week zijn alle Braziliaanse ogen gericht op de Sambódromos: hier maken de sambascholen tijdens het carnaval hun opwachting met dans, veren en praalwagen bij de jury (en de tienduizenden toeschouwers op de tribune). De Sambódromos van São Paulo en Rio, als het ware lange, brede straten met tribunes aan weerszijden, zijn beide ontworpen door Oscar Niemeyer. Dé architect van Brazilië, die in december overleed op 104-jarige leeftijd, zette de hoofdstad Brasilia neer als magnum opus.
Hij heeft ook in São Paulo en Rio wat beton vormgegeven. Zo is daar het Copan-gebouw (1957-1966) in SP, meteen een van de grootste gebouwen van het land: een ‘golvend’ appartementengebouw van 140 meter hoog. Er zijn zoveel voordeuren in Copan dat de flat zijn eigen postcode heeft (genoteerd: 01046-925). In Rio is het bekendste Niemeyer-gebouw het Museu de Arte Contemporânea uit 1996, aan de overkant van de baai in Niterói. Door de vorm – stel je een vliegende schotel voor, doorsnee 50 meter – is het een van de moderne iconen van de stad.
Uitzicht op het Suikerbrood
Beide steden wil je (ook) van boven zien. Al is het maar omdat je zeker wilt zijn dat ze écht zo groot zijn. In Rio de Janeiro klim je dus op een berg, in São Paulo op een gebouw. In Rio liggen de topattracties voor de hand: naar de voeten van Christus zo’n 700 meter boven de stad, of anders met de kabelbaan naar de 396 meter hoge Pão de Açúcar (het Suikerbrood), met geweldig uitzicht over de Guanabara-baai en de opstijgende vliegtuigen vanaf het Santos Dumont-vliegveld. Nog leuker is een uitkijkpunt midden in de stad, in het Parque das Ruínas. Hier staan de resten van een landhuis dat eens eigendom was van Laurinda Santos Lobo (1876-1946), een mecenas die partijtjes gaf en poëzieavonden. De ruïne en het uitzicht over downtown tot aan het Suikerbrood eren haar. En het openluchtcafé niet te vergeten. Ideale lunchplek.
Iets minder idyllisch is het in São Paulo: hier geen water in de verte, maar nóg meer stad. Desalniettemin indrukwekkend. De stad heeft 200 gebouwen die 100 meter of hoger zijn. Genoeg keus dus: Edifício Altino Arantes (161 meter, doet denken aan Empire State), Cidade Jardim (shopping mall aan Pinheirosrivier met terrassen), Edifício Martinelli (130 meter, aankloppen op Av. São João 35, de deur valt amper op). Op welk dak je ook staat, altijd weet je: daar in de verte, daar bij die mega-antennes, dat is Avenida Paulista. Daar krioelen ook vandaag 1,4 miljoen mensen.
Dure nepjuwelen
Wie wil shoppen, moet vooral eerst maar eens bedenken wat en hoe precies. In São Paulo heb je Bom Retiro, een district met werkelijk duizenden winkeltjes. Vroeger was dit het hart van de textielindustrie, nu is het een beroemde immigrantenwijk. Veel shops gerund door Zuid-Koreanen, Joden, Italianen en Grieken. Nog zo’n begrip: 25. Wie zegt ‘Ik ga naar 25’, gaat naar Rua 25. de Março, wederom een eindeloze kronkelende verzameling van shops: van nep-merktassen tot goedkope elektronica. Voor luxe beland je geheid op Rua Oscar Freire, dwars door het trendy Jardim-district. Fabrizio Giannone verkoopt er dure nepjuwelen, omdat de cliëntèle de echte te riskant vindt op straat.
Rio de Janeiro is iets minder duidelijk. Veel malls. Populair is Rio Sul, niet ver van Copacabana. Treetje hoger op de prijsladder staat Shopping Leblon, naar het gelijknamige buurdistrict van Ipanema. Upmarket mode: de Fashion Mall in São Conrado. In downtown Rio zit een enorm marktgebied: Saara. In die Rua (straat) moet je dus maar beginnen. Daarna heb je nog 21 straten te gaan.
Het echte leven
Even een stapje in het echte leven. Bij de favela’s denk je al gauw aan Rio de Janeiro (hoewel São Paulo er meer heeft). Niet raar: er is in Rio ook meer aandacht voor de sloppenwijken nu het WK voetbal 2014 én de Olympische Spelen 2016 naderen en de wereld toekijkt. Rio is veilig, benadrukt Rio. Dat klopt. Als je maar weet waar je níet moet zijn (daar waar drugs en wapens nog regeren). Steeds meer favela’s zijn ‘gepacificeerd’ door de UPP (Unidade de Polícia Pacificadora). Maar, zeggen de Cariocas: enkel de heel zichtbare komen nu aan de beurt, bijvoorbeeld die in de buurt van het Macaraña-stadion, waar onder meer op 13 juli 2014 de WK-finale zal worden gespeeld. Schatting: van de duizend favela’s zijn er nu 25 ‘schoon’.
Ook in São Paulo kun je favela’s bezoeken, bij voorkeur met een organisatie die weet wat ze doet. Zo gaan diverse tourgroepen naar Paraisópolis, een centrale favela direct naast de rijke buurt Morumbi. Het is de favela waar de kunstenaar Estevão woont. Bijnaam: de Braziliaanse Gaudí. En inderdaad: tussen de armoedige huisjes duikt ineens een Gaudí-achtig pand op. Zij het gemaakt met alles wat maar op straat is te vinden.
Voor Dona Marta in Rio: vraag om tour van Rio Top Tour bij kraampje op Praça Corumbá (Botafogo). Geld komt ten goede van favela. Andere tours, zie bijvoorbeeld favelatours.com.br. São Paulo: kijk eens bij aroundsp.com.
Een cashewcaipirinha alstublieft
Eten en drinken: serious business in beide steden. Allereerst de koffie. Daar spot je niet mee. Dat is cultuur (en zeker in São Paulo een bron van welvaart). Bij een espresso krijg je doorgaans een glaasje bruisend water: dat drink je eerst leeg om je papillen wakker te maken. Een culinair uitje in São Paulo zou eigenlijk moeten beginnen bij de overdekte markt, de Mercadão. Alle culturen en keukens bijeen. Boven eet je bij de Hocca Bar een broodje pastrami of bacalhau. Beneden haal je verse piranha, inclusief tanden, voor 11 real per kilo. En bij de kraam van Casa Gonsalez laten ze graag wat fruit proeven. Wat te denken van de cashew? Bij die noot hoort dus ook een vrucht. Er is ook een cashewcaipirinha. Probeer die maar eens bij de Veloso-bar. Een populaire after-workbar, spitsuur begin van de avond. Ga vroeg.
In Rio de Janeiro kunnen ze er ook wat van. Aan het eind van de middag kun je in het centrum van de stad aan de slag, bijvoorbeeld op en rond Rua do Ouvidor, een gebied vol botecos/botequims (kleine dranklokalen). Van tafelen zal daarna nog weinig komen. Je moet dan echt niet meer denken aan een feijoada, de loodzware bonenstoof met varkensvlees. Beroemd adres in Ipanema: Casa do Feijoada. Borden vol krijg je ook bij de churrascarias, de vleesrestaurants. Gegrild kwaliteitsvlees van alle soorten tot jij of de ober erbij neervalt. Bij een van de beste, Porcão in Rio, geef je met een kaartje naast je bord aan of je nog interesse hebt in meer plakjes of stukjes. Sim is ja, en, met de minuut belangrijker, não is nee.
Meer informatie: cidadedesaopaulo.com en rioguiaoficial.com.br (ook als app beschikbaar).
of bekijk deze eens...
Vraag naar Mister Reed
Geen plek zo tropisch als de Corn Islands, eilandjes met piraten en kreeft – rode én witte. Eric van den Berg leert dat Nicaragua niet meer het land wil zijn van de contraoorlog.
Lieve Ernst, ik ben bang
Begin jaren tachtig, de tijd van de demonstraties tegen de kruisraketten en ‘Nederland Muziekland’. Eerst gewoon een ludiek bandje, daarna helemaal naar Engeland voor een tandartsbezoek. Doe Maar vertolkte het gevoel van dertigers en dertienjarigen. ‘Hé, er is geen bal op de tv.’
